سرطان ریه یکی از همه‌گیرترین سرطان‌ها در سراسر جهان است و بیش از ۸0درصد بیماران مبتلا به آن در کمتر از ۵سال از زمان شناسایی بیماری جان خود را از دست می‌دهند؛ چراکه بیشتر بیماران آنها طی مراحل پیشرفته بیماری و زمانی که انجام عمل جراحی چندان امکان‌پذیر نیست، متوجه بیماری می‌شوند. از آنجا که سیگار یکی از علل اصلی ابتلا به سرطان ریه محسوب می‌شود، در رابطه با خطرات سیگار برای ریه و بازیابی فعالیت ریه درصورت ترک سیگار و احتمال جراحی موفق و معالجه فرد مبتلا به سرطان ریه با دکتر بهزاد رحمانی عضو هیأت‌مدیره انجمن جراحان عمومی کشور و فوق تخصص جراحی ریه و قفسه صدری گفتوگو کرده‌ایم که در پی می‌آید.
- تا چه حد این احتمال وجود دارد که یک فرد سیگاری به بیماری‌های ریوی یا سرطان ریه مبتلا شود؟
سیگار در حقیقت باعث ایجاد بیماری‌های مختلفی در ریه می‌شود. شناخته‌ترین نوع این بیماری‌ها برای مردم سرطان ریه است. مضر‌ترین این بیماری‌های ریوی نیز سیسمو آمفیزم نام دارد. در این بیماری حجم ریه بسیار بزرگ می‌شود؛ در واقع ریه به اندازه یک ونیم برابر طبیعی رشد پیدا می‌کند. به تبع بزرگ شدن ریه تبادل اکسیژن در ریه‌ها مختل می‌شود به‌طوری که در اواخر بیماری فرد مریض نیازمند به استفاده از کپسول اکسیژن در منزل خواهد شد و کاملا زمینگیر می‌شود؛ سیگار کشیدن علاوه بر عوارض حاد باعث بروز بیماری برونشیت مزمن در فرد نیز خواهد شد. اما بیماری‌ای که اکثر مردم با آن آشنایی دارند و بیشتر از سایر بیماری‌ها آنها را دچار نگرانی می‌کند، سرطان ریه است. آمار سرطان ریه و رابطه مصرف سیگار با درصد ابتلا به این بیماری بسیار روشن است زیرا در این باره بسیار تحقیق شده است. بنابراین 99درصد از افرادی که به سرطان ریه تیپ SCC (اسکواموسس سل) مبتلا می‌شوند، سیگاری هستند. برهمین مبنا می‌توان گفت ابتلا به سرطان ریه رابطه بسیار نزدیکی با مصرف سیگار دارد. نکته بسیار مهمی که وجود دارد این است که هر زمان فرد مصرف سیگار را متوقف می‌کند، هم ریسک ابتلا به سرطان ریه و هم خطر ابتلا به پیشرفت آمفیزم کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه افراد سیگاری نباید این تصور غلط را داشته باشند که حتما پس از 15سال مصرف سیگار، ریه آنها به‌طور کامل تخریب شده است. این افراد اگر از همین امروز هم مصرف دخانیات را ترک کنند، ریسک ابتلا به بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار را به‌تدریج و با گذر زمان در خود کاهش می‌دهند.
- آیا این فرضیه صحت دارد که درصورت ترک سیگار 10 سال طول می‌کشد تا ریه فرد سیگاری پاک شود و خطر ابتلا به بیماری‌های ریوی کاهش یابد؟
خیر، این طور نیست. زمانی که فردی مصرف سیگار را کنار می‌گذارد در ریه وی مقداری آسیب‌های غیرقابل برگشت و یک سری آسیب‌های قابل برگشت ایجاد شده است. آسیب‌های غیرقابل برگشت درصورت ترک سیگار نیز سرجای خود می‌مانند اما آسیب‌های قابل برگشت به همان میزان زمانی که فرد دخانیات استعمال می‌کرده نیاز دارد تا از بین برود.
- این به آن معناست که باید به همان میزان سال‌هایی که فرد سیگار می‌کشیده از استعمال دخانیات خودداری کند تا این آسیب‌ها از بین برود؟
بله. البته این در مورد آسیب‌های قابل برگشتی که به بافت ریه وارد شده صادق است؛ به‌عنوان مثال فرد می‌تواند ریسک خطر ابتلا به سرطان و ابتلا به برونشیت را از خود دور کند. اما آسیب‌های غیرقابل برگشت مانند آمفیزم بر سر جای خود باقی خواهد ماند اما حداقل سودی که ترک سیگار در پی دارد این است که آسیب‌های غیرقابل بازگشت پیشرفت نمی‌کند.
- آمفیزم چیست؟
ریه فرد مانند یک عضو پلاستیکی خاصیت ارتجاعی دارد؛ یعنی زمانی که شما نفس می‌کشید ریه به‌طور طبیعی با کمک عضلات بازمی‌شود اما در بازدم ریه خودبه‌خود به حالت اولیه بازمی‌گردد. این خاصیت ارتجاعی در ریه بیمارانی که به آمفیزم مبتلا هستند، مختل می‌شود؛ در واقع ریه فرد بیمار مبتلا به آمفیزم در هنگام نفس کشیدن باز می‌شود اما بازگشت خودبه‌خود ریه به حالت اول مشکل خواهد بود؛ یعنی ریه در این بیماران خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد. بیماری آمفیزم بیشتر در افراد سیگاری بروز پیدا می‌کند. بیماری آمفیزم 2نوع است: یک نوع مادرزادی که بحث آن جداست و نوع دوم اکتسابی که در افراد سیگاری دیده می‌شود. نتیجه نهایی این بیماری وابستگی مطلق به اکسیژن و زمینگیر شدن بیمار است.
- فردی که به‌دلیل استفاده از دخانیات بخشی از ریه‌اش تخریب شود، بعد از ترک سیگار و انجام عمل جراحی تا چه حد امکان ریکاوری و بازیابی مجدد ریه خود را دارد؟
در اصطلاح پزشکی گفته می‌شود ریه عضو نجیبی است؛ به این معنا که ما در ارزیابی اعضای بدن به یک سری از اعضا لقب نانجیب می‌دهیم مانند مغز، یک سری از اعضا را نیز تحت عنوان اعضای نجیب توصیف می‌کنیم. بر همین اساس می‌توان گفت که حتی درصورتی که یک ریه در عمل جراحی برداشته شود ریه دیگر می‌تواند به حیات خود ادامه دهد. در واقع با یک ریه هم انسان دچار مشکل چندانی نمی‌شود و به احتمال زیاد تنگی نفس پیدا نمی‌کند. اما از آن طرف یک سری عوارض غیرقابل برگشت ناشی از استفاده از سیگار مانند آمفیزم وجود دارد. عارضه‌ای مانند آمفیزم قسمتی از ریه را چنان تخریب می‌کند که ریکاروی آن دیگر ممکن نیست؛ حتی با انجام عمل جراحی. اما سرطان ریه که می‌تواند به‌دلیل مصرف دخانیات بروز پیدا کرده باشد را می‌توان درصورت تشخیص بموقع درمان کرد. علت اصلی مرگ و میر در سرطان ریه دیر تشخیص دادن این بیماری است.
براساس آمارها نیز می‌توان گفت پیشقراول مرگ در سرطان‌ها سرطان ریه است. از هر 100نفری که به‌دلیل وجود خون در خلط دهان، سرطان ریه در آنها تشخیص داده شده است، 50 نفر را نمی‌توان جراحی کرد، پس از باز کردن بافت سرطانی مشخص می‌شود که نمی‌توان نیمی دیگر از آنها را تحت عمل جراحی قرارداد. بنابراین از هر 100نفر مبتلا به سرطان ریه تنها 25نفر می‌توانند از عمل جراحی بهره‌مند شوند. تنها 5درصد از این 25نفر می‌توانند بیش از 5سال بعد از جراحی به حیات خود ادامه دهند. آمار بقا در ارتباط با سرطان ریه بسیار ترسناک است اما چرا اینچنین است؟ به این دلیل که افراد سیگاری دیر به علامت سرطان ریه اهمیت می‌دهند؛ زیرا یک فرد سیگاری همیشه سرفه می‌کند و به‌دلیل عادی تلقی کردن سرفه‌های خود به پزشک مراجعه نمی‌کند. برخلاف افراد سیگاری یک فرد غیرسیگاری درصورت یک هفته سرفه کردن به دکتر رجوع می‌کند. بنابراین فرد سیگاری زمانی به پزشک مراجعه می‌کند که خلط وی دارای خون شده باشد. زمانی که چنین عارضه‌ای در یک فرد ایجاد شد این فرد باید بداند که حداقل 3سال از بروز سرطان ریه در وی گذشته است. در نتیجه می‌توان گفت که عملا بیماری از حالت کنترل خارج شده است. از همین رو سرطان ریه را از نظر پیش‌آگاهی سرطان خوبی تلقی نمی‌کنند.
آسیب سیگار به ریه از نظر علمی
سرطان زمانی رخ می‌دهد که فاکتور کنترل از بین می‌رود. اگر شما زخمی را که روی دست ایجاد می‌شود درنظر بگیرید، این زخم به‌تدریج با بازسازی سلول‌های بافت پوست ترمیم می‌شود. اما زمانی که زخم به‌طور کامل ترمیم شود دیگر سلول‌ها ادامه کار نمی‌دهند اما اگر این سلول‌ها به بازسازی خود ادامه دهند، گوشت اضافی ایجاد می‌شود. در نهایت اگر این بازسازی سلولی بیشتر ادامه پیدا کند تبدیل به سرطان پوست می‌شود. در واقع می‌توان گفت زمانی که فاکتور کنترل از روی تکثیرسلولی برداشته می‌شود بیماری سرطان بروز پیدا می‌کند. هر عاملی که باعث تحریک مداوم در بدن شود، می‌تواند بیماری سرطان را در پی آورد. دود سیگار و به‌ویژه مواد سمی موجود در کاغذ سیگار باعث می‌شود یک سری از ژن‌هایی که قابلیت تبدیل سلول‌های سالم به سلول‌های سرطانی را دارند فعال شوند. زمانی که این مواد، که قابلیت تبدیل سلول‌ها به سلول‌های سرطانی را دارند، به‌طور مرتب در تماس با سلول‌های سالم باشند، این سلول‌ها را با تاثیر‌گذاری بر ژن‌ها تحریک خواهند کرد و نهایتا می‌توان گفت که بیماری سرطان شروع شده است؛ با یک مثال توضیح واضح‌تری دراین باره می‌دهم: سلول‌هایی که در سطح داخلی روده انسان وجود دارد معمولا هر 3روز یک بار توسط اجابت مزاج تخلیه می‌شوند. بنابراین هر 3روز یک بار سلول‌های سطح داخلی روده از روده خارج می‌شوند و سلول‌های جدید جایگزین آنها می‌شوند اما اگر تکثیر سلول‌های جدید به جای هر 3روز یک بار هر ساعت ادامه پیدا کند، در آن زمان یک تکه اضافی در سطح داخلی روده به‌تدریج ایجاد می‌شود. این تکه اضافی ابتدا شبیه به زگیل خواهد بود و کم کم تبدیل به سرطان روده می‌شود؛ بنابراین می‌توان سرطان را از بین رفتن فاکتور کنترل روی سلول‌ها توصیف کرد.
